संकटमा सगरमाथाको हिउँ: जलवायु परिवर्तनको प्रभावको गहन विश्लेषण

काठमाडौं । मानव सिर्जित जलवायु परिवर्तनका दुरगामी असरको ठोस प्रमाण प्रस्तुत गर्दै हालै प्रकाशित एक महत्वपूर्ण अध्ययनले सगरमाथा क्षेत्रको हिउँको आवरणमा आएको उल्लेखनीय गिरावटको खुलासा गरेको छ।

चीनको बीजिङ्ग स्थितस्टेट की ल्याबोरेटरी अफ टिबेटन प्लाटो अर्थ सिस्टम, इन्भेस्टमेन्ट एन्ड रिसोर्सेज (TPESER) का वैज्ञानिक डम्बरु बल्लव कट्टेल र तानडोङ याओको नेतृत्वमा गरिएको यस अनुसन्धानले हिमालय क्षेत्रमा तीव्र परिवर्तन भइरहेको गम्भीर अवस्थालाई चित्रण गरेको छ।

बढ्दो तापक्रम र वर्षातकाे ढाँचामा आएको परिवर्तनले संसारको सर्वोच्च शिखरको संवेदनशील सन्तुलनलाई चुनौती दिइरहेको कुरा यस अध्ययनले देखाएको छ। साथै यस अध्ययनकाे निष्कर्षहरूले सगरमाथा क्षेत्रको हिउँको आवरणमा आएको गिरावटका कारणहरूसमेत प्रस्तुत गर्दछ।

अध्ययनको विधि तथा विश्लेषण: बहुआयामी दृष्टिकोण

चार दशक (१९८१–२०२१) को समयावधिमा संकलित उपग्रहको तथ्यांक, पुनःविश्लेषण र स्थलमापनहरूको गहन अध्ययनमा आधारित यस अनुसन्धानले सगरमाथा क्षेत्रमा हिउँ आवरण घटाउने कारणहरूको विस्तृत विवरण प्रस्तुत गरेको छ।

यस अध्ययनको लागि अनुसन्धानकर्ताहरूले मोडर्न-एरा रिट्रोस्पेक्टिभ एनालिसिस फर रिसर्च एन्ड एप्लिकेसन (MERRA-2), युरोपियन सेन्टर फर मिडियम-रेन्ज वेदर फोरकास्ट्स (ECMWF) ERA5-Landडेटासेट, जापानी ५५ वर्षे पुनःविश्लेषण (JRA-55), फेमिन अर्ली वार्निङ सिस्टम्स नेटवर्क ल्यान्ड डेटा एसिमिलेसन सिस्टम (FLDAS), रक्लाउड्स एन्ड अर्थ्स रेडियेन्ट इनर्जी सिस्टम (CERES) सिंगल स्क्यानर फुटप्रिन्ट (SSF) जस्ता डाटाबेसहरूको प्रयोग गरेका छन्।

अध्ययनबाट पाईएका तथ्य, नतिजा तथा विश्लेषणलाईपुष्टि गर्न र थप सुधार गर्नको लागि अनुसन्धानकर्ताहरूले सगरमाथाको दक्षिणी भेगको उच्च उचाइ (समुद्र सतहबाट ५०५० मिटर माथि) मा अवस्थित पिरामिड मापनकेन्द्रबाट प्राप्त तथ्याङ्कलाई पनि प्रयोग गरेका छन्।

नेपाल विज्ञान र प्रविधिप्रविधि प्रज्ञा प्रतिष्ठान (NAST) र EVK2Minoprio ले संयुक्त रूपमा व्यवस्थापन गरेको यो स्थलमापन केन्द्रले हावाको तापक्रम र वर्षाको महत्त्वपूर्ण तथ्यांक उपलब्ध गराएको छ, जसले गर्दा अध्ययनकर्ताहरूलाई पुनःविश्लेषण र उपग्रह उत्पादहरूबाट प्राप्त नतिजाहरूलाई तुलना र पुष्टि गर्न मद्दत गरेको छ।

मुख्य कारण: बढ्दो तापक्रम

सगरमाथा क्षेत्रको हिउँको आवरणमा आएको गिरावटको प्रमुख कारण बढ्दो तापक्रम भएको निष्कर्ष यस अध्ययनले निकालेको छ।

विश्वको तापमानमा भएको वृद्धीको कारण हिमाली पारिस्थितिकी प्रणाली (ecosystem) मा अपत्यारिलो परिवर्तनहरू भइरहेका छन्। बढ्दो तापमानका कारण हिउँ पग्लने प्रक्रिया द्रुत भएको छ, जसले हिउँको परावर्तन क्षमता घटाउँछ र अन्ततः हिउँको आवरणमा कमी आउँछ। यसले एक खतरनाक पुनःसंचालन चक्र सिर्जना गर्दछ: जति हिउँको आवरण घट्छ, त्यति जमिनले बढी ताप सोस्छ, जसले तापमान अझ बढाउँछ र हिउँ तथा बरफको कमीलाई अझ बढाउँछ।

अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार वर्षातकाे ढाँचामा भएको परिवर्तनले पनि यस्तो जटिल समीकरणमा भूमिका खेलेको छ। वार्षिक वर्षा एकदमै स्थिर रहनुका बाबजुद यसको वितरणमा परिवर्तन आएको छ, विशेष गरी अत्याधिक जाडो र वर्षायामपछिको सिजनमा वर्षा घटेको छ। यसले हिउँको आवरणमा भएको गिरावटमा थप योगदान पुर्याउँदछ, जसले यस क्षेत्रलाई सुख्खा र बढ्दो तापमानको प्रभावबाट जोखिमयुक्त बनाउँछ।

परिणामको जटिल श्रृंखला

यस्ता परिवर्तनका असरहरू गहिरो र व्यापक छन्, जसले केवल भौतिक परिप्रेक्ष्यलाई मात्र नभई हिमालय क्षेत्रमा रहेका लाखौं मानिसहरूको जीवन र जीविकोपार्जनलाई प्रभावित गर्ने सम्भावना पनि उत्पन्न गरेको छ। हिउँको आवरण घट्नाले पानीको अभाव निम्त्याउन सक्छ, जसले पानीको आपूर्ति, सिँचाइ र जलविद्युत उत्पादनलाई समेत असर पुर्याउँदछ। भू-परिवर्तनको कारण बाढी र पहिरोको जोखिम बढ्दै जान्छ, जसले मानवीय बस्ति र पूर्वाधारमा प्रत्यक्ष खतरा निम्त्याउँछ।

यस क्षेत्रका लागि महत्त्वपूर्ण पानीको स्रोत मानिने वर्षायामको समय र वर्षाको मात्रामा पनि परिवर्तन आउन सक्छ, जसले अस्वभाविक मौसमका ढाँचा र कृषि र जीविकोपार्जनमा प्रतिकुल असर  निम्त्याउन सक्छ।यसका अतिरिक्त, पारिस्थितिकी प्रणाली र जैविक विविधताको सन्तुलनमा पनि खतरा आउन सक्छ, जसले गर्दावनस्पति र जनावरको जीवनमा प्रत्यक्ष असर पर्न जान्छ।

मानवीय गतिविधिहरू

यस अध्ययनले हिउँको आवरणमा भएको गिरावटको कारण मानव सिर्जित जलवायु परिवर्तनलाई स्पष्ट रूपमा जिम्मेवार ठानेको छ। जैविक इन्धनको प्रयोग, वन विनाश र अन्य मानवीयक्रियाक्लापहरूले वातावरणमा अत्यधिक मात्रामा हरितगृह ग्याँसको उत्सर्जन गरेका छन्, जसले ताप सोस्ने काम गरेको छ र पृथ्वीको तापमानमा वृद्धी ल्याएको छ। यी क्रियाकलापहरूका असर अहिले हिमालयलगायत संसारका सबैभन्दा टाढा र आकर्षक भु-भागहरूमा पनि देख्न सकिन्छ।

पग्लिँदै गरेका हिमनदीहरू, घट्दै गएका हिमरेखाहरू र बढ्दै गएका चरम मौसमी घटनाहरूले जलवायु परिवर्तनलाई सम्बोधन गर्नुपर्ने तत्काल आवश्यकतालाई दर्शाएका छन्। नाजुक पारिस्थितिकी प्रणालीभएको र हिउँ तथा बरफ स्रोतहरूमा निर्भर रहेको सगरमाथा क्षेत्रविशेष रूपमा जोखिममा रहेको छ।

ऋतु र स्थानमा आएका परिवर्तनहरू

यद्यपि यस अध्ययनले समग्र रूपमा गिरावटको प्रवृत्तिलाई देखाएता पनि यसले हिउँको आवरणमा आएको परिवर्तनमा खास गरी ऋतु र स्थानमा आएकोपरिवर्तनलाई देखाएको छ। विशेषगरी सगरमाथा क्षेत्रका उत्तरी र उत्तरपश्चिमी भागमा हिउँको आवरणमा सबैभन्दा ठूलो गिरावट जाडो र मनसुनपछिको सिजनमा देखिएको छ। यसको लागि आंशिक रूपमा वर्षायाम पनि जिम्मेवार छ।

वर्षायाममा आएको परिवर्तन

गरिएको अध्ययनमा वर्षायामकोसमय र वर्षाको मात्रामा आएको परिवर्तनलाई चिन्ताको विषयको रूपमा व्यक्त गरिएको छ। वार्षिक रूपमा वर्षा स्थिर रहेता पनि वर्षाको समय र मात्रमामा परिवर्तन आएको छ। वर्षायाम अब ढिलो शुरू हुन्छ र चाँडो सकिन्छ, जसको कारण अत्यधिक वर्षाका घटनाहरू छोटो अवधिमै देखिन्छ।जसकोफलस्वरूप पानीको आपूर्ति र कृषिमा समेत असर पर्न सक्छ।

उचाइको भूमिका

हिउँको आवरणमा उचाइको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ। अध्ययनको अनुसार हिउँको आवरण र मौसमीय तत्वहरूको सम्बन्ध उचाइको आधारमा फरक हुन्छ। उदाहरणको लागि, कम उचाइमा हावाको तापमानले हिउँको आवरणमा प्रभाव पारेको छ, जबकि उच्च उचाइमा वर्षा र परावर्तन महत्त्वपूर्ण हुन्छ।

अनिश्चितता र अगामी अध्ययन

यस अध्ययनले सगरमाथा क्षेत्रको हिउँको आवरणमा भएको परिवर्तनको विश्लेषण गर्नको लागि एक समग्र दृष्टिकोण प्रस्तुत गरेता पनि अनुसन्धानकर्ताहरूले यसमा केहीअनिश्चितताहरूलाईऔंल्याएका छन्। यस अध्ययनमा पुनःविश्लेषण र उपग्रहका तथ्याङ्कहरूमा केही सीमितता रहेकोले यसको लागि थप अध्ययन अनुसन्धानको आवश्यकता रहेको छ।

जलवायु परिवर्तनको समाधानका लागि तत्काल चाल्नुपर्ने कदमहरू

यस अध्ययनको निष्कर्षले जलवायु परिवर्तनको समस्यालाई तत्काल समाधान गर्नुपुर्ने आवश्यकतामाथि जोड दिएको छ। विश्वकै आकर्षण तथा लाखौं मानिसहरूको लागि जीवनोपयोगी पानीको स्रोतको रूपमा रहेको सगरमाथा क्षेत्रमानवीय गतिविधिहरूका कारण प्रतिकुल परिवर्तनका असरहरूको सामना गरिरहेको छ। बढ्दो तापक्रम, हिउँको आवरणमा आएको कमी र वर्षायामको ढाँचामा आएको परिवर्तन जस्ता संकेतहरू जलवायु परिवर्तनको तत्कालीन असरहरू हुन्।

यस अध्ययनले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई हरितगृह ग्याँस उत्सर्जन घटाउन र जलवायु परिवर्तनको प्रभावलाई न्यून गर्न तुरून्त कदम चाल्नका लागि अपील गरेको छ। हिमालयको भविष्य र समग्र पृथ्वीको भविष्य यसमा निर्भर गर्दछ।

जलवायु परिवर्तनको अनुकूलन

जलवायु परिवर्तनको समाधानका प्रयासहरू महत्त्वपूर्ण छन् भने यसका प्रभावसँग अनुकूलन गर्नु पनि त्यत्तिकै जरुरी छ। जलवायु परिवर्तनका असरको सामना गरिरहेका हिमाली क्षेत्रका मानिसहरूलाई जलवायु परिवर्तनको अनुकूलनका लागि सहयोगको आवश्यकता रहेको छ।

हाम्रो साझा जिम्मेवारी

अग्ला हिमशिखर तथा गहिरा हिमनदीहरू रहेको सगरमाथा क्षेत्र अहिले जलवायु परिवर्तनका कारण निकै जोखिममा छ।यस अध्ययनको निष्कर्षले हामीलाई भविष्यका लागि यस क्षेत्रको संरक्षण गर्न आपतकालिन कदम चाल्न आग्रह गरेको छ।

जलवायु परिवर्तनको प्रभावलाई कम गर्दै, वातावरणीय जिम्मेवारी र सास्कृतिक संरक्षण गरी हामी सबै सगरमाथा र यस क्षेत्रको जीवनको संरक्षणमा भूमिका निर्वाह गर्न सक्छौं। अहिले नै हामी सबैले भूमिका निर्वाह गर्नुपर्दछ।