स्वास्थ्यकर्मीहरुलाई ‘नसर्ने रोग’, ‘रोग नियन्त्रण’ र ‘प्रोटोकल’ सम्बन्धी तालिम

काठमाडौं । काठमाडौं महानगरपालिकाले स्वास्थ्यकर्मीहरुका लागि नसर्ने रोग (प्याकेज अफ एसेन्सियल नन कम्युनिकेवल डिजिज–पेन) सम्बन्धी ४ दिने तालिम सुरु गरेको छ । महानगरपालिकाका स्वास्थ्य प्रवर्धन केन्द्रमा कार्यरत डाक्टर, मेडिकल अफिसर, क्लिनिक इञ्चार्जहरुका लागि तालिम आयोजना गरिएको हो ।

अहिले विश्वमा नसर्ने खाल रोगले जनस्वास्थ्यमा महामारीको रुप लिँदै गएको छ । महानगरपालिका भित्रका अस्पतालहरु (सरकारी,सामुदायिक, निजी), स्वास्थ्य केन्द्रहरुमा गएको ६ महिनाभित्र उपचारका लागि गएका विरामीहरुको संख्या हेर्दा सबैभन्दा धेरै मधुमेह (२१ हजार ४३५ जना) का विरामी छन् । यसपछि हाइपरटेन्सन (१९ हजार ६९२ जना), श्वासप्रश्वास सम्बन्धी (११ हजार २११ जना), दाँत सम्बन्धी (१० हजार १ सय जना), आँखा सम्बन्धी (रिफ्राक्टिभ इरर) (१० हजार २६ जना), दाँत दुख्ने विरामी (९ हजार २ जना), ज्वरो आउने (८ हजार २४० जना), पेट सम्बन्धी समस्या भएका (७ हजार ५१५ जना), युरिनरी ट्र्याकको इन्फेक्सन भएका (६ हजार २०७ जना) विरामीले उपचार लिएका छन् । यो तथ्याङ्क डिष्ट्रिक्ट हेल्थ इन्फरमेसन सिस्टम (डीएचआइएस) मा काठमाडौँ महानगरपालिका क्षेत्रभित्रका ओपीडी सेवा सञ्चालन हुने स्वास्थ्य संस्थाबाट भरिएको हो । तथ्याङ्क उधृत गर्दै स्वास्थ्य विभागका निमित्त प्रमुख सजिना महर्जन भन्छिन्, ‘यस्ता समस्या समाधानका लागि औषधिको मात्रासँगै स्वस्थ्यकर जीवन र खानपानका लागि परामर्श आवश्यक पर्छ । यसकारण विरामीको जाँच गर्ने र औषधि प्रदान गर्नेहरुका लागि तालिम आयोजना गरिएको हो ।’

प्रणालीमा गएको बर्षको अङ्क हेर्दा काठमाडौँ महानगरपालिका अस्पतालहरुमा उपचारका लागि गएका २ लाख ९७ हजार ९०९ जना नसर्ने खालको रोगसँग सम्बन्धित थिए । यसमध्ये मधुमेहका विरामीको संख्या सबैभन्दा धेरै (३२ हजार ३७५ जना) थियो । यसपछि हाइपर टेन्सनका विरामीको संख्या ३१ हजार ३०८ जना, दाँत सम्बन्धी समस्या भएका विरामीको संख्या १८ हजार १७७, श्वाश प्रश्वास सम्बन्धी समस्या भएका विरामी १८ हजार १५ जना, टाउको दुखाइ भएका विरामी १६ हजार ७३५ जना, दाँतको दुखाइ भएका विरामीको संख्या १६ हजार १३४ जना, पेटको समस्या भएका १४ हजार ८८५ जना, निमोनिया भएका १३ हजार ४३० जना थियो । सर्ने रोगहरुमा डेङ्गीका विरामीको संख्या १४ हजार ९७५ जना रहेको थियो ।

नेपालमा सन् २००२ बाट यस प्रकारका समस्याको कुरा गर्न थालिएको हो । सन् २०१४ बाट कार्यक्रम सञ्चालनमा ल्याइएको हो । ‘अवस्था र आवश्यकताका विषयमा ज्ञान र सिप दिन पूरा ४ कार्य दिनको कक्षा हुनेछ । पहिलो दिन नसर्ने रोगको भार र जोखिम तत्वहरु, प्राथमिक स्वास्थ्य अवधारणामा नसर्ने खालका रोगको परिचयात्मक कक्षा हुन्छ । दोस्रो दिन, आहारविहार सुधार, धुमपान तथा मद्यपान त्याग गर्नका आवश्यक आचरण, शारीरिक क्रियाकलाप र परामर्श सिप सम्बन्धी कक्षा हुनेछ ।’ डा. मल्लका अनुसार तेस्रो दिन प्राथमिक स्वास्थ्य सेवामा मुटु तथा रक्तनलीका रोग, मधुमेह, श्वाशप्रश्वास सम्बन्धी रोग, छाती र फोक्सोको व्यायाम, प्रोटोकलअनुसारको केस व्यवस्थापन अभ्यास हुनेछ । चौथो दिन, सामुहिक सहयोग, सञ्चार र प्रेषण (रेफर), समुदाय परिचालन र सहभागिता, अभिलेखन र प्रतिवेदन सम्बन्धी कक्षा सञ्चालन हुनेछ । एक व्यक्तिवाट अर्को व्यक्तिमा नसर्ने, सुक्ष्म जीवाणु नभएका र दीर्घ रोगलाई नसर्ने खालका रोगको प्रकृतिमा राखिएको छ । यस्ता समस्याले विस्तारै असर बढाउँछन् ।

विश्वव्यापी रुपमा हेर्दा मुटु र रक्तनलीको रोग, मधुमेह, दीर्घ श्वाश प्रश्वास सम्बन्धी रोग, क्यान्सरहरुमा स्तन र पाठेघरको मुखको क्यान्सर मुख्य समस्याका रुपमा वृद्धि भइरहेका छन् । मानिसहरुको जीवनशैलीमा आएको परिवर्तनले यस्ता समस्या बढ्दै गएका हुन् । एनसीडीआइको तथ्याङ्कअनुसार विरामी, अपाङ्गता वा अल्पायुमै हुने मृत्युका कारणमा नसर्ने रोगको योगदान ५१ प्रतिशत छ । उपचार खर्चको अभावमा विकासोन्मुख देशका धेरै मानिसहरु रोगको उपचारको पहुँच बाहिर छन् ।

विश्वमा वर्षेनी करिब ४ करोड १० लाख जना मानिसको मृत्युको कारण यस्तै खालका नसर्ने रोगहरु भएको, तालिमका प्रशिक्षक डा. सुलभ आचार्यको भनाइ छ । जनस्वास्थ्य अधिकृत मञ्जु मास्केका अनुसार, असार मसान्तभित्रमा ७५ जना स्वास्थ्यकर्मीलाई तालिम दिने कार्यक्रम छ । एउटा समूहमा २५ जना राखेर २ समूहमा तालिम दिइनेछ । यसबाट नसर्ने रोगका विरुद्धका कार्यक्रममा प्रभावकारिता बढ्ने अपेक्षा राखिएको, मास्केले जानकारी दिए ।